TEDIM ZO LENGTHE NAIPI TAU
Agelh ~ Thawng Khan Pau
Galkap kumpi a kah 1988 kum a Kipan Kawlgam kumpi in Kawlgam sunga Gamkhen (Di- ViSion) le Gamke (State) tuamtuamte in a mau khuapi lian ciat a puah ding uh vaihawm uh hi. Tua huna puahphat dinga a sawmte uh lampi, sang, zato, tui la-a leilet bawina le khantohna tuamtuamte ahi hi. Kumpi deihna tawh kituakin Gamkhen le Gamkete in zong amau gamah khantoh nading tuamtuam sem ciat ih hi. Tua banga a kisemte lakah khuapi a kilawmsak ding pakhuan, tuipek kisinna bual, inn sunga kimawl nading inn, khua sung vak cianga tawlngak nading talaap a kisapna munah kilam a khuapi sung nopci tuam mahmah hi.
Kawlgam a om Gamke-te lakah ei Zogam ah khuapi uk 9 om a, Tonzang, Tedim, Falam, Hakha, Thantlang, Matupi, Paletwa, Mindat le Kanpetlet khuapite ahi hi. Hih khuapi ukte ah kumpi in sang piak behin, lampite keksak a, a kulna munah leii dawhsakin zato piak beh hi. Hih khuapi uk 9 sungah Tedim khuapi uk pen a dang 8te sangin a namnam in gina zaw ding hi, ci-in kingaihsun hi. Tua mah tawh kizui-in Tedim khuapi a kilawmsak ding le a khuapi suaksak ding a kingaihsut ciangin mundang khuapite a, a om naipi tau khat khuapi laizang ah kiposak veuvau hen la, nai a cin simin khuang vauvau leh, ci-in khuanu khuapate le kumpi uliante in ngaihsun uh hi. Amau ngaihsutna tawh kizui-in tangpi tangtate in thukimpih uh a, naipi tau khat dawh dingin kithukim hi.
Tua ciangin naitau dawh ding commit-tee kiseh a, amau kumpi nasepna panmun tawh kizui-in, mahwatah a chairman pa Capt. Tin Aung- Chairman, Pa Gin Khan Khai- Secretary, Pa Thawng Khan Pau- Treasurer le mem-ber te: Pa J. Sing Khan Pum, U Khin Soe, U Saw Myint, Pa Langh Khaw Pau, Pa Lian Khan Mang, Pa La Cin Khup (Lawibual), Pa Cin Pau (Leilum), Pa Tun Za Gin (Sakollam), Pa Cin Khaw Kam (Myoma) te ahi hi. Com-mittee banah Patron ci-in kiseh a, Lt. Col. Suan Do, Capt. Kam Cin Hang, Lt. Col. Hang Khaw Lian, Pa Vum Lian Thang, Pa Vung Go Lian, Pa En Kap le Pa Kham Sial Khup te ahi hi.
Hih Committee muanpi teng kikum uh a, hih naipi tau a pian zawh nadingin mimal tungah sum dongin khangluite in “bi phuah khat le khauzang khat” a cih bangin hih zawh zahzahin a kuamahpeuh in kihanciam hi. Sum ngah zah tawh kizui-in a hoih thei pen a bawl ding kithukim uh hi. Tua thukimna bangin mimal tungah sum kidong a tua banah biakna pawlpi tuamtuamte tungah zong kidong hi. Tua sum kidonna Ks. 1,000/- pan a tungsiah a khiate min le a vaihawmte min naitau bula suangsan pek tungah a mangmawh dingin kigelh hi. Tuate banah tua naitau bawlna a kizang ding sikzawl le bilatmi a sung zi-in kumpi in hong leisak uh hi. Hih naipi tau pen Feb 9, 1990 ni-in a Khuambul Capt. Tin Aung in phah a, May 23, 1990 zingsang nai 8:00 in kihong hi. Tua naipi tau hong ding mahmah in Hakha pan i Zogam Chair-Golden Jubilee Magazine, 1998 man sem Col. Hla Myint Kyaw a naseppih uliante tawh hong pai-in amahmah in hongpah hi. Khuapi uk tuamtuam pana uliante le Tedim khuapi uk sung khuate a hausa upa tampi hong pai-in pawi hong sim uh hi. Naipi tau honna ah Zo ngeina lam nam tuamtuam tu hun khangnote nopsakna le a uuk pen uh stage show, ongbali, mipi in nuam a sak mahmah hausesi-te kibawl a, kigual nuam mahmah hi. Tua hun a gamtatna khempeuh mun tuamtuam a mite hong muhpih theih dingin Vedio in kila hi. Kawl kumpi in zong tua bang a amau khua ading amau mah a hanciamte pakta mahmah in mipi muh dingin Kawlgam Melmuh-tongsan (Televison) ah suaksak uh hi.
Naipi min ding a kikup uh ciangin zingsang khuavak tungin lengthe khuanga, sun kim dektak pawlin khatvei khuang kik a, nitak lam nikai ciangin khatvei khuang leuleu in, nitak khuamui tungin khatvei khuang leuleu hi. Hih nai zong a hunhun a khuang den ding ahi manin i gammin puasak in “ZO LENGTHE” cih ding thukim uh hi. A mun kim pana naisat zah kimu thei dingin mai li neisakin a nai tau tungah Zo lengthe ci-in gelh dingin thukim uh hi. Tuate banah a dawnah Zomite kiciamtehna vaphual nupa kituangsak a, tua vaphual nupa a mu peuh in vaphual nupa ki-it bang le Zomite khat le khat i kiciamnate ciampel loin i thuman ding deihna ahi hi. A dawnkui ah nisuahna, nitumna, leilu le leitaw lam a kawk den Compass khat kithuahin huih nunna lam theih nadingin a kipei thei-in kibaw|hi. Tua zong i gam khempeuh a uk Pasian a hihna lahna ahi hi.
Naitaupi a sanna pi 53 hi a, a bul pi 11 ningkim hi-in, a dawn pi 9 ningkim ahi hi. Dawlpi 5 kisuah a, mai 4 kinei sakin mai khat ah naipi khat tek kithuah Tua naipite a hoih pen gamdang bawl kideih hi napi a kingaklah luat manin Kawlgam ah a siam pente kibawlsak hi. Ahi zongin sawtpi kimang lo a, ei deih zahin to zo lo hi. Naipi a siat ciangin i Tedim khuapi mahmah hong gina lo tuam tawh kibang hi. Hih thu naitau bawlna a patron khat a pang Mandalay Victoria Hotel nei Pa Vum Lian Thang in a theih ciangin tua naipi puah na’ng van lei nadingin sum kyat tul zakhat val Tedim khuanu khuapate tungah Myone hmu pa Capt. Tin Thun tung tawnin May 6,1998 ni-in pia hi. Amah bek hi loin tulai khangthakte in a beisa huna i neihsa naipite sanga a hoih zaw neih ding hanciam huai hi.
Naipi neih mana phattuamnate
• Mikim in khut nai kinei zo kim lo ahi manin hun theihna ahi hi.
• Nai kinei ciat taleh man kim lo ahi manin nai man theihna ahi hi.
• A gin vauvau ciangin khuapi dangte zahin Tedim khuapi, khuapi suaksak hi.
• Midangte in i khuapi hong zahtaksak hi. A gin simin Pasian hong kep hun hong tangkoko hi a, Ama tungah lungdam hong kosak hi.
• Zan ciangin i muh lòh hangin nai sat zah hong theisak hi.
• Ei guak lungkhama i ihmut theih loh 288 ciangin hong hopih i lawm khat suak hi.
• I nuntak hun nai khat sang nai khat a tom zawk lam hong phawksak hi.
• Khua laizang hi a, kituah ciamna mun nuam pen ahi hi.
A dang genloh Ngennung, Valvum le Teklui gama vagiah ngaite in a vagiah ngaihna pan cih hun ding a theih bek zong nakpi-in phatuam hi. Tua gam lokuante in khua phat loh nitan loh hun ciangin vai ciah hun ding theihna-in nei uh hi.
Naipi phung kimkot ah Zolengthe pak huan kibawla pak namkim kisuanin tu in nopci mahmah a, khuapi etlawmsak hi. Hih mun teng house list tawh Tedim khuapi neihsa in kiptakin kikoih hi.
Thu khupna
Tu lai tuailai momnote aw, hih naipi a kipan i gam i minam a hoih lama minthanna, hoihna, pilna le cihtakna a Kipan a namnamte khang khat khit khang khat puah toto a, a hoih zaw neih ding hanciam tohtoh ding ahi hi. Mikhat in a pu a pa neihsa a kep theih kei leh tuapa migina lo ahi hi. Tua tham loin a pa’ lamsa ciang bekah a lungkim a, a ma khangin bangmah a sepbeh zawh kei leh pasa! picing lo ahi hi. Tua mah bangin i gam i lei minthanna sate i zop zawh kei leh ei khang a gina lo i suak ding hi. Gam it mi khat in gam aa ding na hoih khat a sep ciangin ama khit a khangte etteh ding a sem ahi hi. Tua ahi manin hih Zọ Lengthe Naipitau zong i gam i lei aa ding hi, ci-in a hoih zawin puah to a, mi gam mi leite mah bangin a naipi a khuan simin a kisat ging bangin milim in a sat naipi i neih nading i sun mangin geel khol ni.
Source:
Tedim No. 1 Basic Education High Schoo!
Golden Jubilee Magazine, 1988
Photo: Tg Mungsan @ SenzakheTEDIM
